Bij People Intouch zijn we sterk voorstander van wetten die individuen beschermen (“Klokkenluiders”) die pleiten voor transparantie en ethisch gedrag. Wij verwelkomen de EU-klokkenluidersrichtlijn (EU 2019/1937) en alle nationale afgeleiden hiervan. Als deskundigen op het gebied van het melden van misstanden hechten wij veel waarde aan de symbolische betekenis en de aandacht die de richtlijn aan het onderwerp geeft.
We zien echter ook potentieel schadelijke perspectieven ontstaan als reactie op de richtlijn.
Elke organisatie heeft een zeer belangrijk doel te bereiken naast het bereiken van de naleving van de ‘klokkenluidersregeling’. Dat wil zeggen: het stimuleren van proactieve transparantie door middel van het doen van meldingen, zodat ethische misstanden zo snel mogelijk kunnen worden opgespoord. Hoewel deze doelstellingen vergelijkbaar lijken, kunnen ze in de praktijk vaak tegenstrijdig zijn. Dit gebeurt vooral wanneer organisaties zich strikt houden aan de klokkenluidersregeling zoals het middel om proactieve transparantie te genereren door het doen van meldingen. Deze aanpak leidt er vaak toe dat organisaties de tool voor het melden van misstanden bespreken met zuiver juridische terminologie, waarbij ingewikkelde stappen, verwarrende beperkingen van het toepassingsgebied, rechten en plichten en intimiderende labels zoals “klokkenluider” worden toegekend aan degenen die gebruik maken van de tool. Door op deze manier over een tool voor het doen van meldingen te spreken, zorgen organisaties er voor dat maar weinigen dat gaan doen.
Daarom is het zeer belangrijk om één eenvoudige methode te hebben om waargenomen misstanden te communiceren. Als de middelen om een melding te doen diffuus en complex zijn, zal de drempel om een melding te doen hoger zijn. “Hou het simpel” is daarom een belangrijk element van een succesvol SpeakUp-programma.
Met dit in gedachten willen we een beroep op u doen als u de EU-klokkenluidersrichtlijn op uw agenda zet:
- Grijp de kans en investeer in het creëren van een pragmatisch en duidelijk SpeakUp-programma;
- Erken dat het nooit het doel van een dergelijk programma is om klokkenluiders of rapporten te creëren;
- Erken dat het uiteindelijke doel van een dergelijk programma is om transparantie te creëren om wangedrag te stoppen;
- Erken dat het focussen op de wet alleen degenen zal afschrikken die alleen maar een zorg willen delen;
- Erken dat iemand die alleen maar een zorg wil delen niet hetzelfde is als een klokkenluider;
- Erken dat het gebruik van de wet op de bescherming van klokkenluiders impliceert dat er een klokkenluider moet zijn. Het helemaal niet hebben van een klokkenluider is de ultieme klokkenluidersbeveiliging;
- Erken dat de bescherming van klokkenluiders beperkt is: u kunt nooit (nooit!) iemand beschermen tegen sociale uitsluiting of geestelijk leed dat gepaard kan gaan met klokkenluiden;
- Erken dat u – soms – de noodzaak moet laten gaan om de wet precies op te volgen en moet durven gaan voor wat uiteindelijk het beste is om te doen;
- Neem een standpunt in en doe wat het juiste is voor uw medewerkers: focus op en investeer in een preventief intern vangnet: Uw SpeakUp-programma;
- Bescherm uw medewerkers tegen het te vroeg doen van een melding aan externe bronnen;
- Onderschat nooit (nooit!) de moeilijkheid om een melding te doen en houd dit in gedachten bij het ontwerpen en verbeteren van uw SpeakUp-programma.
Het beschermen van de “klokkenluider” – als deze ongelukkige situatie zich voordoet – is iets dat met alle mogelijke middelen moet worden nagestreefd. We mogen echter niet vergeten dat niet alle initiatieven die een punt van zorg delen, “klokkenluidersincidenten” zijn. Deze perceptie alleen al zal mensen afschrikken. Met andere woorden: “Klokkenluiden” zou een plekje moeten hebben op ergens in het bredere SpeakUp-programma, maar het zou niet het middelpunt moeten vormen. Als dat het geval is, zal dat een negatief effect hebben op het uiteindelijke doel van vroegtijdige transparantie door middel van het doen van een melding.
Met dit artikel willen we u bewust maken van dit risico, zodat we samen de ‘klokkenluider’, uw medewerkers, uw organisatie en de maatschappij als geheel beter kunnen beschermen. We kijken uit naar uw ideeën!